ترجمه در حوزه ­های تخصصی

مدیر قره زاده
یک‌شنبه 25 شهریور 1397
زمان مطالعه 8 دقیقه

blog_1575376893_HK4W.jpg

معمولا مهم­ترین وجه تمایزی که بین انواع ترجمه وجود دارد، دسته­ بندی به دو حوزه ادبی و فنی است. اگر قصد داشته باشیم چنین دسته ­بندی­ را به بازار هم تعمیم بدهیم، درآمدزایی چندانی رو نمی­توانیم انتظار داشته باشیم، چونکه این دو حوزه به دقت و با شفافیت لازم تعریف نشده­ اند. این متن که به کوشش نویسندگان و مترجمین شیراز مترجم تهیه شده است به بررسی ترجمه در حوزه ­های تخصصی می پردازد.

تفاوت ترجمه در حوزه های تخصصی مختلف

بین ترجمه ­های سفارشی توسط ناشران و سایر سازمان­ ها تفاوت­ های اساسی وجود دارد. ترجمه­ های سازمانی برای استفاده داخلی، دفترچه راهنمای تولیدات همان شرکت یا بروشورهای تبلیغاتی نیاز هستند.

 این درحالی است که ترجمه ­های ادبی فقط یک درصد از کل تولیدات این صنعت را شامل میشود. پس واضح است افرادی که با دانش سطحی در این حوزه از عنوان "ترجمه ادبی" استفاده میکنند، این مورد را با ترجمه نشریاتی اشتباه گرفتند.

 ترجمه ادبی

وقتی که از عنوان "ترجمه ادبی" استفاده میکنیم، منظور فقط ترجمه داستان (رمان و قصه) یا شعر یا تئاتر یا حتی بعضی وقت­ها سینما است. از یک جنبه دیگه که موضوع را مد نظر قرار بدهیم، حجم عظیمی از ترجمه مورد نیاز نشریات، متون غیر ادبی­ است. با توجه به اینکه ترجمه­ هایی هم که برای نشریات صورت میگیرد فقط بیست درصد از کل ترافیک این صنعت را شامل میشود، میتوانیم نتیجه بگیریم که فقط یک بیستم ترجمه ­های انجام شده برای انتشارات مختلف، ادبی هستند. بدین­ ترتیب به نظر میرسد که اگر در خود نشریات بخشی را به عنوان آثار ترجمه شده در نظر بگیریم جالب­تر باشد (البته صرف­ نظر از نوع شناسی متون). اگر آثاری که از زبان­ های دیگه ترجمه میشوند و به چاپ میرسند را به عنوان یک طبقه­ بندی کلی از انتشارات در نظر بگیریم، می توانیم دسته­ های گوناگونی مثل ادبی، غیر داستانی، شعر و ژورنال ­ها را هم به عنوان زیر شاخه­ های این دسته ­بندی مد نظر قرار بدهیم.

 

بزرگترین بخش ترجمه­ های انجام شده برای انتشارات، ترجمه­ در حوزه ­های تخصصی­ است. در بخش قبلی هم اصول واژه­ شناسی تخصصی ذکر شد که در ترجمه­ های این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است.

 

معمولا وقتی درباره قوائد ترجمه صحبت می­کنیم منظور، اهمیت آنالیزهای انجام­ شده از علایق و نقطه نظرات اغلب خوانندگان متون تخصصی ترجمه­ شده، به منظور کیفیت­ سنجی متون و انطباق تفاسیر انجام شده از هدف متن توسط مترجم است. همه این مؤلفه­ ها را باید در ترجمه تخصصی مدنظر قرار داد.

                                                

 

آنالیزهای انجام شده بر پایه متون ترجمه شده

در متون تخصصی شما نیازی به آنالیز کلی مطلب ندارید بلکه بخش ­ها و متغیرهای خاصی را باید به شکل تخصصی و ویژه مد نظر قرار داد. در ترجمه تخصصی مؤلفه­ هایی که معمولا به منظور بررسی دقیق انتخاب میشوند عبارتند از:

1.  درجه تخصصی بودن متن

یک متن تخصصی ممکن است عوام ­پسند (برای مثال دفترچه راهنمای لوازم ­خانگی، که در این مورد باید اطلاعات به گونه ای ترجمه بشوند که برای همگان قابل فهم باشند) یا در سطوح نیمه تخصصی باشد (ترجمه باید به شکلی انجام بشه که علاوه بر افراد متخصص در اون زمینه، افراد متخصص در زمینه­ های مرتبط هم توان تحلیل متن را داشته باشند).

 

2.  حوزه تخصصی متن

همونطور که در فصل قبلی هم توضیح داده شد، عبارات تخصصی معمولا از معادل­ های جزء به جزئی برای پدیده­ ها یا موضوعات خاصی در همه زبان ­ها برخوردار هستند؛ اما خوشبختانه با وجود داد ستد میان زبان ­ها برگردان اصطلاحات تخصصی بسیار ساده ­تر خواهد شد؛ برای مثال واژه Bullet در اصطلاحات نظامی، نشأت گرفته از اصطلاحات اقتصادی­ در ریشه لاتین است. با توجه به اینکه استفاده از معادل ­های جزء به جزء نمی­تواند در همه موارد درک مخاطب را تضمین کند، بنابراین متخصص بودن مترجم در حوزه مورد نظر و آشنایی او با اصطلاحات تخصصی این حوزه هم باید مد نظر قرار گیرد.

 

3.  هدف متن

متون تخصصی با استفاده از داده ­هایی که در خودشان جا دادن و به واسطه محتوای منظم و مرتبط این داده ­ها دسته­ بندی میشوند. با توجه به این داده­ ها مترجم دقیقا می داند به دنبال چه چیزهایی باید بگردد و راه­ های فرار بسیاری را می تواند برای عبور از دام­ داده ­های نامربوط، برای خودش دست و پا کند.

                                           

گزینش هدف مرجع

هدف اصلی داد­ه­ هایی که در متن ارائه می­شود، بهترین راه شناسایی روش ترجمه متن تخصصی­ است. در این زمینه می­توانیم به جمله معروف فردریکا اسکارپا مراجعه کنیم:

"مأموریت اصلی مترجمین متون غیر ادبی ضرورتا وفاداری به متن اولیه نیست، بلکه برخلاف متون ادبی باید آن­را بهبود بخشیده و با اتکا به دانش و نوآوری خود و با کمک نرمش­ های زبان یا فرهنگ مقصد، نگارش متن را نیز تحت امر خود در آورد."

 

ازین نقطه نظر میتوان نتیجه بگیریم که تشخیص هدف مرجع در ترجمه متون تخصصی کار را بسیار ساده ­تر خواهد نمود.

 

خدشه ­های وارد شده به متن ناشی از ترجمه و تفسیر نامناسب هدف متن

 ترجمه تخصصی می­تواند بدون خدشه انجام شود، البته خدشه­ هایی هم هست که حتی در ارتباطات روزمره به داده ­هایی که بین خودمان منتقل می­کنیم هم اتفاق می افتند و بنابراین اجتناب ناپذیرند. اگر مترجم حوزه تخصصی متن را به خوبی تشخیص بدهد، درجه تخصصی بودن متن را بداند و دانش کافی برای درک هدف متن را داشته باشد، می­توان انتظار داشت که ترجمه بدون خدشه به متن اصلی انجام شود. در این صورت دیگر نیازی هم به تفسیر هدف متن نیست و به همین دلیل می­توان ارزش فلسفی مقدمه را نادیده گرفت و آن را یک وسیله ارتباطی در نظر گرفت تا هیچ نشانه ­ای مبنی بر ترجمه شدن متن وجود نداشته باشد.

در این نوع ترجمه، نوسان ترازوی کفایت ادبی و قابل قبول بودن توسط خواننده را می­توان به سادگی از سر راه برداشت. در حقیقت نیازی به کفایت ادبی هم نیست چون همانطور که اسکارپا هم بیان کرد، هدف بهبود است نه تقلید. بهبود متن در طول ترجمه یا پس از آن (که متأسفانه این روش هنوز هم توسط برخی ناشران معتبر به کار گرفته می­شود) تنها در ترجمه های اختصاصی و نه ترجمه­ هایی که برای انتشار عمومی سفارش داده می­شوند انجام می­شود. البته یک نکته را نباید فراموش کرد که حتی اگر متن ترجمه شده دقیقا معنای مشابهی داشته و فقط مقداری از نظر نگارش بهبود یافته است، باز هم اینکار قانونی نیست؛ گرچه چنین فرایندی به منظور رمزگشایی بعضی متون هم انجام می­شود.

 

تفاوت­های اساسی موجود بین دو نوع ترجمه­ ای که قبلا ذکر کردیم، توسط اسکارپا به شیوه بسیار ساده ­ای بیان شده:

"خواننده ممکن است در بعضی قسمت­ های متن دچار شک شود که آیا این قسمت بخشی از فرهنگ مبدأ است یا مقصد؟ نهایتا به منظور رفع این مشکل به ویژه در ترجمه ­های ادبی که به وفور هم مشاهده می­شود، باید در ابتدا خواننده را با فرهنگ مبدأ آشنا سازیم و سپس با استفاده از اصطلاحات فرهنگ مقصد و واژه ­های قرضی آن را بومی­ سازی کنیم؛ بدین ترتیب به هدف دیگری هم دست یافته ­ایم که فرهنگ ­های طرفین را به یکدیگر نزدیک و فرد خواننده را با زبان مبدأ و فرهنگی که از آن سرچشمه می­گیرد، آشنا ساخته ­ایم، چراکه هدف اصلی چنین متونی هم برقراری رابطه و تبادل اطلاعات است."

 

 این به معنای عدم نیاز ترجمه تخصصی (یا حتی متونی که چند تخصص را در خود جای داده ­اند و تنها یک مترجم آن­ها را ترجمه می­کند) به این مؤلفه نیست و مترجم نمی­تواند خودش را از قید و بند بومی سازی فارغ بداند. دستمزد چنین مترجمی مطمئنا بسیار بیشتر مترجم ­های شاغل در نشریات است و توانایی او هم با گذشت زمان بهبود می­یابد که به این ترتیب زمان مورد نیاز برای ترجمه یک مقطع مشخص، مثلا یک صفحه، نیز بسیار کمتر می­شود.

 

حتی با این وجود، مترجم باید برای تخصصی­ تر کردن کار خود، از عبارات و اصطلاحات پرکاربرد در حوزه تخصصی متن هم اطلاع داشته باشد. ممکن است یک مفهوم با وجود تشابه بسیار اگر از معادل رایج آن در متن استفاده نشود، ظاهری نامأنوس به خود بگیرد. برای مقابله با این مشکل، مترجم باید در ابتدا کار را بر روی متون ساده ­ای در حوزه تخصصی خود که آن­ها را متون موازی می­نامند شروع کند. متون موازی مقالات و عناوین نسبتا ساده ­ای در همان حوزه تخصصی هستند که متن اصلی به زبان مادری (و همچنین فرهنگ) مترجم نوشته شده و بعدا توسط یک مترجم سرشناس ترجمه شده باشند. البته اگر چنین مواردی در دسترس نبود می­توان از نمونه­ هایی که قبلا ترجمه شده­ اند استفاده کرد.

 


برچسب‌ها: ترجمه تخصصی،شیراز مترجم،ترجمه در حوزه ­های تخصصی،ترجمه ­های سفارشی،ترجمه های ادبی،ترجمه ادبی،ترجمه نشریات،ترجمه کتاب،ترجمه مقاله،ترجمه داستان،متون تخصصی ترجمه­ شده ترجمه تخصصی،متون تخصصی ترجمه­ شده

کامنت و نظرات

ثبت کامنت و نظر تنها برای کاربران سایت در دسترس می‌باشد؛ در صورتی که عضو سایت هستید، به پنل کاربری خود وارد شده و در غیر این صورت از طریق فرم عضویت، یک حساب کاربری ایجاد کنید.